مجازات های جایگزین حبس اختیاری و اجباری و نحوه اقدام

مجازات های جایگزین انواع حبس : یکی از نهاد هایی که قانون گذار در پی حبس زدایی و اقدام به نفع حال متهم و مرتکب و مجرم انجام داده است ، ایجاد نهاد مجازات های جایگزین حبس میباشد.

نهاد مجازات های جایگزین حبس اینگونه تعریف میشود که در صورتی که جرمی در زمره جرائم غیر قابل گذشت بوده و شاکی خصوصی از جنبه خصوصی جرم ، گذشت نماید و همچنین برای مجرم جهات تخفیف مجازات ها نظیر سن مرتکب ، مهارت ، وضعیت ، شخصیت و جایگاه اجتماعی وی ، سابقه کیفری اعم از موثر و یا غیر موثر وجود داشته باشد و یا وضعیت بزه دیده و یا نوع و کیفیت جرم به گونه ای باشد که قابلیت تخفیف دادن باشد ، به جای مجازات حبس مقرر در قانون برای آن جرم ؛ حکم به مجازات های جایگزین حبس نظیر دوره مراقبت ، خدمات عمومی رایگان ، جزای نقدی ، جزای نقدی روزانه و یا محرومیت از حقوق اجتماعی داده شود تا مجرم به زندان ورود پیدا نکند.

دادگاه باید ضمن صدور حکم نوع و مدت مجازات جایگزین حبس را تعیین کند و نمیتواند به بیش از دو نوع مجازات جایگزین حبس ، حکم بدهد.

مجازات جایگزین حبس اجباری

در برخی موارد در صورت وجود شرایط مذکور برای اجرای نهاد موارد مجاز تبدیل مجازات ، دادگاه و قاضی رسیدگی کننده به پرونده اختیاری در اجرا یا عدم اجرای نهاد جایگزین حبس ندارد و باید حکم به مجازات های جایگزین حبس بدهد.

جایگزین حبس اجباری اینگونه تعیین میشود که اگر مرتکب ، جرمی عمدی را انجام داده باشد که مجازات قانونی مقرر در قانون برای آن جرم تا سه ماه حبس ، یعنی درجه هشت از جرائم هشتگانه تعزیری بوده باشد ؛ قاضی موظف است حکم به مجازات جایگزین حبس بدهد.

همچنین متهمی که مرتکب جرم تعزیری درجه هفت با مجازات قانونی نود و یک روز تا شش ماه حبس شده است نیز مشمول این مقرره شده و قاضی ملزم به صدور حکم جایگزین حبس ، به جای حکم به حبس از نود و یک روز تا شش ماه حبس میباشد.
استثنائات جایگزین حبس اجباری

در خصوص صدور حکم به مجازات های جایگزین حبس اجباری که موارد آن در بند فوق ذکر شد استثنائاتی در قانون ذکر شده است که به شرح زیر به شما توضیح میدهیم.

در خصوص جرائم تعزیری درجه هشت یعنی جرائم با مجازات تا سه ماه حبس هیچگونه استثنائی وجود ندارد و الزاماً باید حکم به مجازات های جایگزین حبس داده شود اما در خصوص مجازات های تعزیری درجه هفت یعنی جرائم با مجازات های حبس از نود و یک روز تا شش ماه اگر محکوم دارای سابقه کیفری ارتکاب جرم عمدی به شرح زیر بوده که از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد ، مانع از صدور حکم به مجازات های جایگزین حبس میباشد:

1. اگر محکوم دارای بیش از یک فقره محکومیت قطعی به جرائم با مجازات های حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری بوده باشد.
2. اگر محکوم دارای یک فقره محکومیت قطعی به جرائم با مجازات های حبس بیش از شش ماه یا حدود یا قصاص بوده باشد و یا مرتکب جرمی شده باشد که مستلزم پرداخت بیش از یک پنجم دیه باشد.

جایگزین حبس اختیاری

در برخی موارد دادگاه و قاضی رسیدگی کننده با توجه به اوضاع و احوال متهم و نحوه ارتکاب جرم و اوضاع و احوال بزه دیده ، مختار است که آیا حکم به مجازات های جایگزین حبس صادر کند و یا خیر.

دادگاه در مواردی اختیار در تعیین مجازات جایگزین حبس دارد که متهم ، محکوم به ارتکاب جرمی عمدی شده باشد که مجازات مقرر در قانون برای آن جرم ، شش ماه تا یک سال حبس تعزیری بوده است.در این صورت دادگاه اختیار دارد که حکم به مجازات های جایگزین حبس صادر کند یا خیر.

نکته مهم که باید به آن توجه داشته باشید آن است که استثنائاتی که برای جایگزین حبس اجباری ذکر شد در خصوص جایگزین حبس اختیاری نیز وجود دارد و چنانچه محکوم دارای سابقه کیفری بوده باشد که 5 سال از اجرای آن نگذشته باشد و همچنین جرمی عمدی بوده باشد که یا بیش از یک فقره بوده و مجازات آن تا شش ماه حبس یا تا ده میلیون ریال جزای نقدی یا شلاق تعزیری بوده و یا یک فقره بوده و مجازات آن بیش از شش ماه حبس یا حدود یا قصاص یا پرداخت به بیش از یک پنجم دیه بوده باشد ؛ مانع از صدور حکم به مجازات جایگزین حبس میباشد.

مجازات جایگزین حبس در جرائم غیر عمدی

تمامی موارد فوق چنانچه ذکر شد در خصوص جرائم عمدی که متهم مرتکب آن شده بود صدق میکرد اما در خصوص جرائم غیر عمدی ، صدور حکم به مجازات های جایگزین حبس از قانون دیگری پیروی میکند.

در خصوص جرائم غیر عمدی اگر مجازات قانونی جرم تا دو سال حبس باشد ، صدور حکم به مجازات جایگزین حبس الزامی بوده و چنانچه مجازات جرم بیش از دو سال حبس بوده باشد ، دادگاه در صدور یا عدم صدور مجازات جایگزین حبس ، اختیار دارد.