موارد مجاز در تبدیل مجازات

موارد مجاز در تبدیل مجازات بدین معناست که آیا امکان تبدیل مجازات حبسبه جزای نقدی و امثالهم وجود دارد یا خیر؟ در صورتی می توان از تبدیل مجازات نام برد که مجازات مورد نظر به یک محکومیت ساده تر برای محکوم علیه تبدیل شود. به عنوان مثال جریمه نقدی برای مجرمان در مقایسه با حکم زندان یا شلاق راحت تر است. بنابراین اگر مجازات فردی زندان یا شلاق باشد و به موجب قانون یا به اختیار دادگاه، این مجازات به جریمه نقدی تبدیل شود می گوییم تبدیل مجازات صورت گرفته است. در ادامه با گروه وکلای عدل محور همراه باشید…

تفاوت تبدیل مجازات و تخفیف مجازات

تخفیف مجازات یک مبحث جدید در قانون مجازات اسلامی نیست بلکه سال هاست که قضات دادگاه با توجه به بررسی پرونده های موجود مبادرت به تخفیف مجازات برخی از مجرمان می کنند. این در حالیست که تبدیل مجازات طی مطالعات تطبیقی مطرح شد و در سال 1392 مورد موافقت قرار گرفت. اگر این موارد را در قالب یک مثال کاربردی بیان کنیم بهتر خواهد بود.

تصور کنید فردی به یک سال حبس تعزیری محکوم شده است. زمانی که قاضی دادگاه در نتیجه اصل متناسب سازی مجازات با شخصیت متهم این مجازات را به سه ماه حبس، تقلیل می دهد در واقع از جهات مخففه مجازات استفاده می کند اما اگر این مجازات را به میزان مشخصی وجه نقد به صورت جریمه نقدی یا فعالیت رایگان در یک ارگان خاص تبدیل می کند از موارد مجاز در تبدیل مجازات استفاده کرده است.

موارد مجاز در تبدیل مجازات چیست؟

اول اینکه باید بگوییم این مبحث صرفا در خصوص تبدیل مجازات حبس اعمال شده است. بنابراین ما نیز به پیروی از رویه قضایی دادگاه های ایران این مبحث را صرفا در خصوص تبدیل مجازات حبس دنبال می کنیم. تبدیل مجازات حبس در برخی از موارد و با توجه به نمونه هایی که در قانون مجازات اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است الزامی است اما در برخی از شرایط نیز بستگی به نظر دادگاه دارد. بنابراین قاضی دادگاه می تواند با توجه به روال پرونده و شخصیت مجرم، تبدیل مجازات را برای او در نظر بگیرد یا او را به مجازات تعیین شده محکوم کند.

مجازات های جایگزین حبس

اینکه مجازات تبدیل شده می تواند شامل چه مصادیقی گردد یک مبحث دیگر است که به صورت ویژه در قانون مجازات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به مفاد این قانون موارد جایگزین در زمان تبدیل مجازات عبارتند از:

• دوره مراقبت
• خدمات عمومی رایگان
• جریمه نقدی
• جریمه نقدی به صورت روزانه
• محرومیت از حقوق اجتماعی

شرایط تبدیل مجازات

در اغلب موارد، مسائل کیفری از جانب یک شخص با عنوان شاکی مطرح می شوند. بنابراین در زمان تبدیل مجازات باید منفعت مادی و معنوی شاکی را نیز در نظر گرفت. با توجه به این امر قانون مجازات اسلامی برای شرایط تبدیل مجازات موارد ذیل را بیان می کند:

• گذشت شاکی خصوصی
• وجود موارد مخففه مجازات

هرچند این ماده قانونی در قانون مجازات اسلامی درج شده است با این حال رای وحدت رویه در سال 1394 اعلام کرد که تبدیل مجازات در برخی از موارد نیز می تواند بدون گذشت شاکی خصوصی و حتی بدون وجود جهات مخففه مجازات صورت گیرد. در این صورت قاضی مکلف خواهد بود طبق قانون مجازات حبس را به مجازات های ساده تر تبدیل نماید.

تبدیل مجازات در چه مواردی اجباری است؟

قانون مجازات اسلامی در دو مورد، قضات را موظف به تبدیل مجازات می داند. در این خصوص می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آنها از یک روز تا سه ماه حبس است، تبدیل مجازات حبس به مجازات جایگزین اجباری است.
2. در جرائم عمدی که مجازات اصلی آنها از ۹۱ روز تا شش ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورتی اجباری است که مشمول موانع مندرج در قانون نباشد.
3. اگر جرم صورت گرفته به صورت غیر عمدی باشد و میزان مجازات نیز از دو سال حبس کمتر باشد تبدیل مجازات الزامی خواهد بود.

حال سوال این است که موانع مندرج در قانون برای تبدیل مجازات ( که در گزینه دوم به آن اشاره شده است ) به چه معناست؟ منظور از موانع تبدیل مجازات، داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس حداکثرتا شش ماه یا جزای نقدیبه مبلغ بیش از ده میلیون ریالیا شلاق تعزیری کمتر از 100 ضربهیایک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به علت ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازاتهاست.

نکته 1

اگر در یک جرم عمدی، دادگاه از جهات مخففه استفاده کند و حبس یک سال یا بیشتر را به میزانی کمتر از یک سال تخفیف دهد، حق تبدیل مجازات را نخواهد داشت.

نکته 2

اگر فردی به جرائم متعدد محکوم شود و مجموع مجازات ها به شش ماه یا بیشتر برسند، قاضی حق تبدیل مجازات را نخواهد داشت.

تبدیل مجازات در چه مواردی اختیاری است؟

در این خصوص نیز می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. در جرائم عمدی که مجازات آن ها شش ماه تا یک سال حبس است در صورت عدم وجود موانع موجود در قانون، قاضی می تواند از حق تبدیل مجازات استفاده کند.
2. در صورتی که در جرائم عمدی مجازات تعیین شده برای مجرم بیش از یک سال باشد اما بتواند از جهات مخففه استفاده کند، قاضی می تواند به جای جهات مخففه، مبادرت به تبدیل مجازات کند.
3. اگر فردی جرمی را به صورت غیر عمدی مرتکب شده باشد اگر مجازات آن بیش از دو سال حبس باشد، قاضی می تواند از موارد تبدیل مجازات استفاده کند.

نکته: قاضی هرگز نمی تواند از مجازات جایگزین برای جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی استفاده کند.